Od osiemnastu lat noszę w portfelu tę nieco przyniszczoną karteczkę. Zielona i czerwona farba na awersie mocno się już wytarła, papier kruszy się i łamie po bokach. Najważniejszy jest jednak rewers - druk jest jeszcze dość wyraźny, ale ledwo czytelny jest krzyżyk postawiony w rubryce: Daruję moje organy wewnętrzne i tkanki na potrzeby transplantacji i w innych celach medycznych.
Karteczka jest datowana moją ręką 30 kwietnia 1996 roku, na podstawie przepisów prawnych uchwalonych 8 czerwca 1995, a obowiązujących od 1 lipca 1996, następnie wpisany jest numer ewidencyjny, imię, nazwisko i podpis.
Mniej więcej w tynm samym czasie została uchwalona polska ustawa regulująca przeszczepy komórek, tkanek i narządów. Obie były rezultatem toczących się wówczas debat dotyczących problematyki transplantologii, między innymi nowej definicji śmierci. Nie wiem, jak wyglądała ta debata w Polsce. W Szwecji, o ile pamiętam, część ekspertów była zwolennikami domniemania zgody, ale nacisk opinii publicznej skutkował wprowadzeniem zasady złożenia wcześniejszej zgody na pobieranie tkanek i narządów. To jedna z głównych różnic między brzmieniem polskiej i szwedzkiej ustawy - i od razu zaznaczam, że jakie by ne było zdanie ekspertów, to w tak etycznie istotnej kwestii wcześniejsza zgoda dawcy powinna nie podlegać wątpliwości.
Dystrybucją, w dobrej szwedzkiej tradycji komunikacji władz z obywatelami, formularza zgody zajął się szwedzki urząd ds socjalnych Socialstyrelsen. Dla mnie jedynym możliwym wyborem było udzielenie zgody na pełne korzystanie z tkanek i narządów po mojej śmierci. Jeśli w ten sposób przyczynię się do poprawy czyjegoś zdrowia, to chyba dobrze? To, co się stanie z moim ciałem po śmierci nie budzi też moich szczególnych emocji, ale wiem, że inni ludzie mogą reagować i decydować inaczej. Również debata o wprowadzeniu definicji śmierci opartej o stwierdzone, nieodwracalne ustanie działania mózgu pomogła mi w jednoznacznym określeniu się.
Inną, istotną różnicą w szwedzkiej ustawie, w porównaniu z polską było dopuszczenie do pobierania tkanek i narządów z abortowanych płodów, po uzyskaniu zgody kobiety.
Zdaję sobie również sprawę z istotnych różnic w mentalności obu społeczeństw, w tym w nastawieniu do instytucji publicznych, które nie pozwalają bezpośrednio przenosić doświadczeń szwedzkich na grunt polski i odwrotnie.
Poniżej daję tłumaczenie fragmentów szwedzkiej ustawy jak również, dla porównania, brzmienie polskiego odpowiednika. Ogólnie rzecz biorąc, szwedzka ustawa napisana jest prostszym i bardziej zrozumiałym językiem, sprawia też wrażenie stabilniejszej, bez gąszcza podpunktów i niepotrzebnych precyzacji, zaciemniających istotę prawa. Daję również linki do tekstów, jeśli ktoś zechce może spróbować tłumaczenia przez google tłumacz.
3 § Materiał biologiczny na potrzeby transplantacji albo innych celów medycznych można pobierać z ciała nieżywego człowieka, jeśli ten wydał zgodę lub można ustalić w inny sposób, że zabieg byłby zgodny z przekonaniem zmarłego.
W innym przypadku, niż określony w pierwszym akapicie można pobierać materiał biologiczny, o ile zmarły pisemnie nie sprzeciwił się zabiegowi lub nie wypowiedział się przeciwko niemu albo z innych powodów można by domniemywać, że zabieg byłby sprzeczny z przekonaniem zmarłego
Jeśli dane o przekonaniach zmarłego są sprzeczne lub istnieją inne przeciwwskazania nie wolno wykonać takiego zabiegu
4 § Zabiegu według drugiego akapitu 3 § nie wolno wykonać, jeśli sprzeciwia się mu osoba bliska zmarłemu/.../
11 § Tkanka z abortowanego płodu może być używana wyłacznie w celach medycznych. Należy wówczas uzyskać zgodę kobiety, która nosiła płód. Musi ona być zawczasu poinformowana o celu i przeznaczeniu pobranego materiału/.../
http://www.riksdagen.se/sv/Dokument-Lagar/Lagar/Svenskforfattningssamling/sfs_sfs-1995-831/
xxx
USTAWAz dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów
Art. 4.1. Pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich można dokonać,jeżeli osoba zmarła nie wyraziła zażycia sprzeciwu.
http://orka.sejm.gov.pl/proc2.nsf/ustawy/817_u.htm
3 § Biologiskt material avsett för transplantation eller annat medicinskt ändamål får tas från en avliden människa om denne har medgett det eller det på annat sätt kan utredas att åtgärden skulle stå i överensstämmelse med den avlidnes inställning.
I annat fall än som avses i första stycket får biologiskt material tas, om inte den avlidne har skriftligen motsatt sig ett sådant ingrepp eller uttalat sig mot det eller det av annat skäl finns anledning att anta att ingreppet skulle strida mot den avlidnes inställning.
Är uppgifterna om den avlidnes inställning motstridiga eller finns det annars särskilda skäl mot ingreppet, får detta inte genomföras.
4 § Även om biologiskt material får tas enligt 3 § andra stycket får ingrepp inte göras om någon som stått den avlidne nära motsätter sig det./.../
11 § Vävnad från ett aborterat foster får användas endast för medicinska ändamål. För att sådant material skall få tas till vara fordras att den kvinna som burit fostret samtycker till åtgärden. Innan samtycke inhämtas skall kvinnan ha informerats om åtgärden och den tilltänkta användningen./.../
http://www.riksdagen.se/sv/Dokument-Lagar/Lagar/Svenskforfattningssamling/sfs_sfs-1995-831/
